حتما در مکان های تاریخی ایران گچ بری های زیبا و بی نظیری دیده اید. یکی از جنبه های معماری که باعث زیبایی خانه و ساختمان می شود گچ بری است. گچبری دیوار ، گچبری سقف و گچبری ستون و سر ستون گچبری دور لوستر و لامپ به طور کلی سه نوع گچ کاری هستند که به گچ کاری قسمت های مختلف خانه مانند گچ کاری دیوار پذیرایی، گچ کاری ستون آشپزخانه و گچ کاری سقف اتاق خواب تقسیم می شوند. اینها گچ پیش ساخته و آماده استفاده یا گچ سنتی و گچ دستی هستند. در متن زیر با انواع گچ کاری و کاربرد آن برای فضاهای مختلف خانه آشنا می شویم:
گچ چیست؟
گچ بری هنر برش، گود کردن و کشیدن روی گچ است که در معماری ایرانی از ارزش بالایی برخوردار است. گچ بری در قسمت های مختلف ساختمان از جمله گچ بری سقف، گچ بری ستون، گچ بری ستون آشپزخانه، گچ بری ستون مرکز پذیرایی، گچ بری ستون وسط سالن، گچ کاری دیواری ستون و گچ آماده به کار دور لوستر مرسوم است.
گچ بری یکی از زیرشاخه های معماری است که در مناطق و دوره های مختلف سبک ها و اشکال مختلفی داشته است. همانطور که از نام گچ بری دیوارها و سقف ها مشخص است، عمده ترین ماده مورد استفاده در این هنر گچ است.
گچبری ستون و سر ستون روی لینک کلیک کنید.
هنر گچ بری در ایران و سایر کشورها رایج است. نمونه ای از کاربرد آن در کشورهای دیگر کلیساهای باستانی است که گچ بری سقف و گچ بری ستون ها به شکل چشم نوازی انجام می شود. شکل پذیری و چسبندگی گچ دلیل استفاده از این ماده برای تزئین بنا بوده است.
تاریخچه گچ بری دیوارها و ستون ها
اکتشافات باستان شناسان نشان می دهد که تاریخ ساخت گچ بر تاریخ آجر مقدم است. گچ بری دیوار برای تزئین در شهرهای ایران و عراق رایج است. اولین کسانی که در ایران از گچ بری دیوارها و سقف استفاده کردند هخامنشیان و بعدها ساسانیان بودند و اعراب این هنر را در زمان فتح ایران آموختند.
در دوره ایلخانی هنر گچ بری به کمال رسید. محراب هایی با انواع خطوط به ویژه انواع کوفی، استفاده از انواع گره های هندسی با نقوش سلیمی توماری و سلیمی ماری باعث پیشرفت هنر گچ بری در این زمان شد.
از بهترین نمونه های گچبری می توان به مسجد حیدریه قزوین، مسجد جامع ورامین و محراب مسجد ارومیه اشاره کرد.
دوره تیموری دوره رسمی سازی و قاب بندی گچ بری ها و گچ بری های مقران است. از آثار این دوره می توان به مقرنس های سر مسجد میدان کاشان، گچ بری های مدرسه خرگرد خواف و مقبره شیخ احمد جامی در تربت جام اشاره کرد.
در دوره صفویه هنر گچ بری وارد کاخ شاهان شد و مقرنس ها با عناصر مختلف به ویژه مقرنس های کچل و نیمه کچل با گل و گیاه برای تزیین کاخ شاهان استفاده می شد. از آثار این دوره می توان به کاخ هشت بهشت، میدان بازار قیصریه، اصفهان و تالارهای سلطنتی و موسیقی کاخ عالی قاپو اشاره کرد.
دوره گچ کاری دیوار و ستون در ایران
گچ بری اسلامی
معماری اسلامی یکی از بهترین شاخه های معماری است که نمونه هایی از آن را در مساجد دیده ایم. در معماری اسلامی از گچ بری استفاده می شود و نمونه های ظریفی از گچ بری سقف و ستون گچ بری از این دوره به جا مانده است.
در نمونه‌های گچبری اسلیمی معمولاً از پیکره یا چیزی به شکل انسان استفاده نمی‌شود و گچبری کلاسیک اسلیمی بیشتر بر نقوش گل و گیاه و طرح‌های اسلیمی متمرکز بوده است. مسجد فریومد سبزوار یکی از نمونه های بارز گچ بری سنتی اسلامی است که از قرن سوم هجری به جای مانده است.
گچبری سلجوقی
در دوره سلجوقیان عمدتاً از گچ بری سقف، گچ بری ستون و گچ بری دیوارها برای تزیین نمای داخلی استفاده می شد. در گچ بری های سنتی دوره سلجوقی از خط کوفی و نقوش سلیمی استفاده می شد و یکی از نمونه های ظریف این گچ بری در مسجد اردستان وجود دارد که با خط کوفی انجام می شود. نمونه دیگر مسجد و گنبد علوی در همدان است.
گچ بری دوره ایلخانی
پوشش سنتی در دوره ایلخانی پیشرفت زیادی کرد و حتی می توان گفت که به حد کمال خود رسیده است. در گچ بری های کلاسیک دوره ایلخانی، گره های هندسی با نقش های اسلیمی، گل ها و برگ های توخالی و برجسته و خطوط کوفی، سلطانی، دیوانی و رقعی.
استفاده شده است که معماری این دوره را با شکوه ساخته است.
مسجد حیدریه قزوین، مقبره بایزید بسطامی در بسطام، محراب پیر بکران در اصفهان و مسجد جامع اصفهان نمونه‌هایی از هنر گچ‌کاری بناهای دوره ایلخانی هستند که زیبایی گچ‌کاری در این دوره را به ما نشان می‌دهند.